Sołtysi otrzymają więcej uprawnień? Sejm pracuje nad ustawą

Źródło: Adobe Stock

21 listopada 2024 roku miało miejsce pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminy oraz ustawy o funduszu sołeckim na posiedzeniu Komisji Rolnictwa i Rozwoju wsi oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. Jak wskazuje Serwis Samorządowy PAP, zmienione przepisy miałyby wejść w życie od 2026 roku. 

Zmiany w ustawie o funduszu sołeckim i ustawy o samorządzie gminy – jaki jest ich cel? 

Uzasadnienie do projektu ustawy wskazuje, że jej celem jest między innymi wprowadzenie funduszu sołeckiego w każdej gminie wiejskiej i miejsko-wiejskiej, zwiększenie o 10 punktów procentowych refundacji wydatków sołectw, wprowadzenie diet i ubezpieczenia dla wszystkich sołtysów, dodatkowych uprawnień dla sołtysów i przewodniczących zarządów osiedli w celu zwiększenia efektywności ich działań, a także elastyczniejszej procedury ustalania funduszu sołeckiego w danym roku. 

Jak stwierdził poseł Bartosz Romowicz, to bardzo dobry projekt, który może wzmocnić społeczność lokalną, a większość przedstawionych przepisów „powinna być bezdyskusyjnie wprowadzona, bo ułatwi samorządowcom realizację swoich zadań”.

Podczas posiedzenia komisji nie wszyscy jednak byli tak pozytywnie nastawieni do zmian. Wątpliwości wyraził między innymi Marek Wójcik, przedstawiciel Związku Miast Polskich, który ocenił zmiany dotyczące funduszu sołeckiego i kompetencji sołtysów jako kontrowersyjne, ponieważ w nowym brzmieniu, według Wójcika, buduje to czwarty szczebel samorządu terytorialnego. 

„Ten projekt, w tej wersji osłabia gminę, zarówno organ wykonawczy, jak i stanowiący, i trzeba sobie po prostu powiedzieć, czy chcemy wprowadzać rewolucje w ustroju samorządowym, czy nie. Jestem za społeczeństwem obywatelskim, ale nie na siłę. Propozycja obowiązkowego funduszu sołeckiego […] nie wydaje mi się być racjonalna” – mówił Wójcik. 

Z kolei Mariusz Marszał ze Związku Gmin Wiejskich RP wyraził potrzebę szerokich konsultacji. Zaznaczył, że aktualnie nie jest w stanie poprzeć projektu i prosił o skierowanie go do Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Co wzbudza tak skrajne opinie? 

CZYTAJ TAKŻE: Ile zarabia sołtys? Różnice w wynagrodzeniu potrafią być znaczne

Ustawa o samorządzie gminnym i o funduszu sołeckim – co się w nich zmieni? 

Jeśli planowane zmiany wejdą w życie, to udział sołtysów oraz innych organów wykonawczych jednostek pomocniczych w procesach podejmowania decyzji przez gminy będzie zwiększony. Konieczne w tym celu będzie informowanie ich o posiedzeniach komisji rady, gdyż aktualnie obowiązkowe jest jedynie informowanie o sesjach rady gminy. 

Ponadto wprowadzone zostałoby obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej i następstw nieszczęśliwych wypadków podczas wykonywania zadań między innymi dla sołtysów. Jak czytamy w uzasadnieniu, sołtysi doręczają dokumenty podatkowe osobiście, w terenie, co naraża ich na niebezpieczeństwo. Obecnie jednak w razie wypadku nie otrzymują odszkodowania. Tylko część gmin ubezpiecza sołtysów, dlatego też proponowane jest ujednolicenie tego i wprowadzenie jako obowiązku we wszystkich gminach.

Ponadto według pomysłodawców zmian w ustawach brakuje przepisów pozwalających zawierać sołtysom umowy dotyczące zarządzania i korzystania przez sołectwa z mienia komunalnego – w zakresie, który określa statut sołectwa. Nieruchomości te, pozostające w dyspozycji gminy są wynajmowane i użytkowane na podstawie wielu drobnych umów. Jeśli przepisy wejdą w życie, sołtysi będą mogli zawierać umowy związane z zarządzaniem i korzystaniem z mienia komunalnego wykorzystywanego przez jednostkę pomocniczą. 

CZYTAJ TAKŻE: Lista obowiązków sołtysa. Co można u niego załatwić?

Fundusz sołecki będzie obowiązkowy? 

Jedną z kolejnych proponowanych zmian jest zniesienie fakultatywności funduszu sołeckiego. Ma on być tworzony w każdej gminie, w której są wyodrębnione sołectwa. Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu, „da to równe prawa mieszkańcom wszystkich sołectw i znacząco wpłynie na rozwój partycypacji obywatelskiej w wykonywaniu zadań publicznych na najniższym szczeblu organizacyjnym”.

Z danych za rok 2023 wynika, że na 2173 gminy, w których sołectwa są jednostkami pomocniczymi, fundusz sołecki powstał w 1522 z nich. Według wyliczeń przedstawionych w uzasadnieniu, szacowana kwota wydatków w ramach funduszu sołeckiego w 2026 roku wzrośnie o  432,8 mln zł – bez zmian w ustawie kwota w 1522 gminach wyniosłaby 1 011,8 mln zł, natomiast uwzględniając zmiany, czyli wszystkie gminy, wyniosłaby 1 444,6 mln zł.

Seris Samorządowy PAP przywołuje wypowiedź posła Marcina Skonieczki, który w imieniu wnioskodawców poinformował: „Około 25 proc. gmin nie ma funduszu sołeckiego i w naszej ocenie jest to pewnego rodzaju nierówność, że 3/4 wspólnot ma fundusz sołecki i sołtysi mogą decydować, na co chcą środki przeznaczać, a w co czwartej gminie takiego funduszu nie ma i pewnie od początku, czyli od 2009 roku, takiego funduszu nie było. Chcemy to ujednolicić”.

Ponadto projekt podwyższa o 10 punktów procentowych wysokość refundacji dla gmin z tytułu wydatków na fundusz sołecki i proponuje uproszczenie procedury ustalania go w danym roku. Aktualnie w przypadku wniosku naruszającego jakiekolwiek wymogi ustawowe wójt w całości go odrzuca, po wprowadzeniu zmian odrzucić będzie można konkretną część wniosku, a procedura stanie się przez to uproszczona. 

Czytaj też: Jak wyliczana jest emerytura z KRUS? Tyle wyniesie po 25, 30, 35 i 40 latach